《台灣外來語》

 | | | 轉寄

Tē jī chiuⁿ kó͘chá bī ê Tâioân gōalâigí (2/2) /第二章 古早味ê台灣外來語 （2/2）

作者 李南衡, 台譯：Lîm Chùnio̍k 2021.02.21


Ji̍tpún si̍tbîn thóngtī Tâioân íāu, Lāibūséng ōesengkio̍k tiúⁿ 後滕新平 siūⁿ kóng aphiàn nā beh "tēngsî giâmkìm, sè bôkhólêng", só͘í chiū chháichhú "chiām kìm chúgī"; chhaputto só͘ū to̍kchhâi thóngtīchiá ê phiàn lâng kháuhō lóng kāngkhoán, kóng sī beh"gū kìm î teng". Tùi 1897 nî chiaⁿ·goe̍h Tâioân "aphiàn lēng" hoatpò͘, sì·goe̍h khaisí si̍tsi tiâucha ū "aphiàn" giàn ê lâng, kàu 1900 nî chhâ kàu chi̍tê kámchām, kengkòe tengkì ê lâng chiah siū híkhó ētàng kèsio̍k chia̍h, to̍h sī kóng "ū pâi chiàu"chiah ētàng bé "aphiàn". Iā to̍h sī iû Ji̍tpún si̍tbîn chènghú chìnkháu goânliāu, khui kangchhiúⁿ chèchō "aphiàn" hun ko lâi bē, inūi bē hù chhī, só͘í tī 1898 nî la̍k·goe̍h kàu 1905 nî chhit·goe̍h, chêngāu khokchhiong kangchhiúⁿ siat pī. Tng nî tengkì ê ū cha̍pla̍k bān gō͘chheng chhitpah gō͘cha̍p jī lâng, iok chiàm tongsî Tâioân chóng jînkháu ê 6.1%. Hit sî, aphiàn iû choanbēkio̍k phoehoat hō͘ tēhng chènghú, koh iû tēhng chènghú hunhoat hō͘ te̍kiok phoehoatsiong, kohchài iû phoehoatsiong choán hō͘ lêngsiūsiong, siōng bóe chiah bē hō͘ chhî ū híkhó chipchiàu ê chia̍h aphiàn chiá. Chènghú choanbē ê "aphiàn" hunko chèchō sò͘liōng, siōng koân ê chi̍t nî sī 1905 nî, chóngkiōng ū cha̍pla̍k bān chhitchheng gō͘pah káucha̍p kongkin. Choanbēkio̍k kā hunko hunchò saⁿ tán, chi̍t tán tongjiân siōng kùi, í chi̍t tán hun ko lâi kóng, 1907 nî ê siōng koân niû iok cha̍pbān pehchheng sì pah saⁿ cha̍p la̍k kongkin. Ji̍tpún si̍tbîn thóngtī Tâioân liáuāu, lio̍ksio̍k kā獨 bē siongphín lia̍tchò"choanbē", siōng chá ê to̍h sī "aphiàn", tī 1897 nî sì·goe̍h chheit khaisí, koklāi sī "chia̍hēng iâm" tī 1899 nî gō͘·goe̍h cha̍pgō͘ ,"chiuⁿnó͘" tī 1899 nî peh·goe̍h chhegō͘, "hun" tī 1905 nî sì·goe̍h chheit; siōng bān ê sī "chiú" , tī 1922 nî káu·goe̍h chheit khaisí. Tongsî ê choanbē līsûn gōa tōa, ēng khathâuu siūⁿ mā chai; hitsî tamjīm chitê iû sésé ê choanbēkio̍k tiúⁿ ê to̍h sī Ko͘ Hiánêng.

Ia̍p Êngcheng siansiⁿ tī i ê《 Ji̍tkù ē Tâioân tōasū nî pió 》 kìchài, 1930 nî （ 昭和gō͘ nî ） chiaⁿ·goe̍h chhejī, Tâioân Jînbîntóng thong tiān Geneva（ Geneva ） Kokchè Liânbêng pún pō͘, Kokchè Liânbêng Tangkiaⁿ ki pō͘, Ji̍tpún Khokbūséng, Siōnghái Kūto̍khōe téngténg ê kikò͘, khòngsò͘ Tâioân chóngtokhú tiôngsin hoat hō͘ chia̍h "aphiàn"chiá pâichiàu. Saⁿ·goe̍h chheit," Kokchè Liânbêng aphiàn tiâucha úigoânhōe" chiapsiū Tâioân Jînbîntóng tāipiáu Lîm Hiàntông, Chiúⁿ Ūichúi, Chhòa Sekkok ê hóngbūn, hōekìⁿ tiûⁿsó͘ piànkeng tī tiâucha úigoân hiohàm ê Thihlō͘ pn̄gtiàm, hōetâm chi̍t tiámcheng koh sìcha̍p pun, sianghong lóng huisiông boánchiok. Saⁿ·goe̍h chhejī, Liân Ngátông hoatpiáu" sin aphiàn chèngchhek pokoa lūn" tī《 Tâioân Ji̍tji̍t sin pò 》 Hànbûn pán, jiákhí chènglâng gīlūn.

Itti̍t kàu tējī chhù sèkài tāichiàn kiatsok, Ji̍tpún si̍tbîn chènghú līkhui Tâioân, "aphiàn" chiah chinchiàⁿ tī Tâioân kìm choa̍t. Tâioân kináji̍t íkeng bô "aphiàn" à, m̄koh lâu·lo̍h·lâi chi̍tê miâsû,"aphiàn sian", he sī chí chi̍tê sán kah phôe pau kut, lámsin koh bē khamtit hong chhoe, ná sianhong tōkut ê lâng. Ìsù sī chhinchhiūⁿ chi̍tê chia̍h "aphiàn" ê lâng.

日本殖民統治台灣以後，內務省衛生局長後滕新平想講阿片若beh「定時嚴禁，勢無可能」，所以就採取「漸禁主義」；差不多所有獨裁統治者ê騙人口號lóng仝款，講是beh「寓禁於徵」。Tùi 1897年正月台灣「阿片令」發布，四月開始實施調查有「阿片」癮ê人，到1900年查到一个坎站，經過登記ê人chiah受許可ētàng繼續食，to̍h是講「有牌照」chiah ētàng買「阿片」。Iā to̍h是由日本殖民政府進口原料，開工廠製造「阿片」薰膏來賣，因為bē赴市，所以tī 1898年六月到1905年七月，前後擴充工廠設備。當年登記ê有十六萬五千七百五十二人，約佔當時台灣總人口ê 6.1%。Hit時，阿片由專賣局批發hō͘地方政府，koh由地方政府分發hō͘特約批發商，koh再由批發商轉hō͘零售商，siōng尾chiah賣hō͘持有許可執照ê食阿片者。政府專賣ê「阿片」薰膏製造數量，siōng kôan ê一年是1905年，總共有十六萬七千五百九十公斤。專賣局kā薰膏分做三等，一等當然siōng貴，以一等薰膏來講，1907年ê siōng kôan量約十萬八千四百三十六公斤。日本殖民統治台灣了後，陸續kā獨賣商品列做「專賣」，siōng早ê to̍h是「阿片」，tī 1897年四月初一開始，閣來是「食用鹽」tī 1899年五月十五、「樟腦」tī 1899年八月初五、「薰」tī 1905年四月初一；siōng慢ê是「酒」，tī 1922年九月初一開始。當時ê專賣利純gōa大，用腳頭u想mā知；hit時擔任chitê油sésé ê專賣局長ê to̍h是辜顯榮。

葉榮鐘先生tī伊ê《日據下台灣大事年表》記載：1930年（昭和五年）正月初二，台灣人民黨通電Geneva（日內瓦）國際聯盟本部、國際聯盟東京支部、日本拓務省、上海拒毒會等等ê機構，控訴台灣總督府重新發hō͘ 食「阿片」者牌照。三月初一，「國際聯盟阿片調查委員會」接受台灣人民黨代表林獻堂、蔣渭水、蔡式穀ê訪問，會見場所變更tī調查委員歇暗ê鐵路飯店，會談一點鐘koh四十分，雙方lóng非常滿足。三月初二，連雅堂發表「新阿片政策謳歌論」tī《台灣日日新報》漢文版，惹起眾人議論。

一直到第二次世界大戰結束，日本殖民政府離開台灣，「阿片」chiah真正tī台灣禁絕。台灣今á日已經無「阿片」à，m̄koh留落來一个名詞：「阿片仙」，he是指一个瘦kah皮包骨，lám身koh bē堪得風吹，ná仙風道骨ê人。意思是親像一个食「阿片」ê人。