《陳雷文選》

 | | | 轉寄

寫hō͘學生朋友ê代誌 42 奇巧 ê Axolotl

作者 陳雷 2019.12.29

(Siá hō͘ ha̍kseng pêngiú ê tāichì 42 ) (寫hō͘學生朋友ê代誌 42)

Kîkhá ê Axolotl / 奇巧 ê Axolotl

Lí kám bat thiaⁿkòe Axolotl chitê tōngbu̍t ê miâ? Nāsī m̄ bat iā bô kîkoài. Inūi i tehbeh choa̍tchéng, sī siōng giâmtiōng ûiki ê tōngbu̍t.

你敢bat聽過Axolotl這个動物ê名？若是m̄ bat也無奇怪. 因為伊tehbeh絕種, 是上嚴重危機ê動物.

Axolotl chitmá tantan seⁿ tī Be̍kseko ê Maxico chiu, Poebla chiu kap Michoacan chiu. Inūi seⁿthài khoânkéng siausit, ujiám, choân sèkài iáseng ê khólêng bô chi̍t, nn̄g pah chiah. M̄ kú i si̍tchāi sī chitchióng chin to̍kit, hihán kîkhá ê tōngbu̍t.

Axolotl chitmá單單生tī墨西哥ê Mexico州, Puebla州kap Michoacan州. 因為生態環境消失, 污染, 全世界野生ê可能chhun無一, 二百隻. M̄ kú伊實在是一種真獨一, 稀罕奇巧ê動物.

Kap chúike kângkhoán sio̍ktī lióngchhe tōngbu̍t. Sèchiah chúichhi kî(larva)tòa tī chúinih. Seⁿchò chin kokpih, kó͘chui, tōalia̍p thâu, sèlúi ba̍kchiu, ū saⁿtùi chhi seⁿ tī thâukhak téng. Chhinchhiūⁿ thâukhak hoat chhiū'á. Gū tio̍h khoânkéng sektong ê sî, thoatpiàn sêngliân(adult）. Thâuchhi bôkhì, seⁿ kha peh khílâi lio̍ktē seⁿthòaⁿ. I ū kúihāng sengbu̍t kài chin to̍kit kîkhá ê te̍ktiám:tē it, I ê khíkoan ū chinkiông ê chàisengle̍k. Kha, bóe tn̄gkhì koh seⁿ sinê. Ūsî tn̄g chi̍tki seⁿ nn̄gki. Sīmchì ba̍kchiu, pòaⁿ ê bīn, sió pō͘hūn ê náu mā ē koh seⁿ, hoeho̍k konglêng. Tē jī, i bē seⁿgâm. Kàutaⁿ iáu bô hoathiān seⁿgâm ê lē. Tē saⁿ, i ē chiapsiū pa̍tchiah Axolotl ê khíkoan îchai, bē pâithiat. Tē sì, i ē tàng éngoán chhengchhun chò chúichhu, m̄ bián sêngliân. Lēnggōa simsek ê só͘chāi chhinchhiūⁿ i ê phoethai kî tōa koh thangkng, chin iôngī koanchhat giánkiú, chhinchhiūⁿ i ê ûithoân hu̍ksng kiâmsèng tanūi(nuclear acid base pair）sī lâng ê cha̍p pōe chióngchióng.

Kap水雞仝款屬tī 兩棲動物. 細隻水蛆期（larva)tòa tī水裡. 生做真kokpih, 古錐, 大粒頭, 細蕊目睭, 有三對鰓生tī 頭殼頂. 親像頭殼發樹 á｡遇tio̍h環境適當ê時, 脫變成年（adult）, 頭鰓無去, 生腳peh起來陸地生thòaⁿ. 伊有幾項生物界真獨一奇巧 ê 特點：第一, 伊 ê 器官有真強ê再生能力. 腳, 尾斷去ē koh生新ê, 有時斷一枝生二枝. 甚至目睭, 半个面, 小部分ê腦mā ē koh生, 回復功能. 第二, 伊bē生癌, 到taⁿ iáu無發現生癌ê例. 第三, 伊ē接受別隻Axolotl ê器官移栽, bē 排斥. 第四, 伊 ē tàng永遠青春做水蛆, m̄免成年. 另外心適ê所在親像伊ê胚胎期大koh通光, 真容易觀察研究, 親像伊ê遺傳核酸鹹性單位（nuclear acid base pair）是人ê十倍種種.

Inūi chia ê te̍kteng khansiap tio̍h sengbu̍t, iha̍k chin kinpún ê būntê, chàiseng, biáne̍k, seⁿgâm, khìkoan îchai, lóhòa. Nāsī ē tàng liáukái chiaê tāichì, lâng he̍kchiá éngoán ióngkiāⁿ chhengchhun. Só͘í i piànchó khoha̍k giánkiú ê pó. Si̍tchāi sī sengbu̍t iánhòa ê kîchek. Chitê siósió kîkhá ê sengbu̍t hō͘ lán kàsī, kó͘bú lán lâi póhō͘ i, póhō͘ chitê tē kiû ê khoânkéng.

因為chia ê 特徵牽涉tio̍h生物, 醫學真根本ê問題, 再生, 免疫, 生癌, 器官移栽,老化. 若是ē tàng瞭解chia ê代誌, 人或者tō ē tàng永遠勇健青春. 所以伊變做科學研究ê寶. 實在是生物演化 ê奇蹟. 這个小小奇巧 ê生物hō͘咱教示, 鼓舞咱來保護伊, 保護這个地球ê環境.

（Chokchiá chù:chhiáⁿiōng pe̍hōejī) （作者注：請用白話字）