《《平民ê基督傳》》

 | | | 轉寄

Tēsì koàn Tējī chiuⁿ háikîⁿ ê Kapehnáum 第四卷 第二章 海墘Ê迦百農

作者 Tâi e̍k:Ko Tekchiong,Siutēng Lîm Chùnio̍k & Chng Hūiphêng 2024.06.09





Tējī chiuⁿ háikîⁿ ê Kapehnáum

Kapehnáum sī kīn tī Galílaiah hái ê sin piⁿ, sī chi̍tê sèsè ê thóhî lâng ê kechhī, iā sī Iésu tējī ê kò͘hiong, koh iā sī tī hokimsu tiong lán só͘ tēit chhim chai ê kò͘sū ê pōekéng. Chitê Kapehnáum sī chi̍tsî kú tī tēbīn chiūⁿ tēit ū tittio̍h intián ê só͘chāi. "Kapehnáum ah, lí kám ē tittio̍h kíkhí kàu thiⁿ?…. Inūi tī lí ê tiongkan só͘ kiâⁿ chiahê koânlêng, nā kiâⁿ tī So͘tóm, to̍h kàu kináji̍t i iáu tī·leh."

Lán nā tòe I kiâⁿ tī Galílaiah ê thoântō líhêng, lán tekkhak beh khòaⁿtio̍h Galílaiah, iā tekkhak beh khòaⁿkìⁿ Galílaiah ô͘, iā tek khak beh khòaⁿtio̍h Kapehnáum.

Galílaiah sī khiākhí tī pak pêng, phahng ê soaⁿ·ni̍h. Lâm pêng Iûthài kah pak pêng Galílaiah in tāike khǹg sio thóià ê sim. Lâm pêng Iûthài, khòaⁿ pak pêng Galílaiah sī sio̍k tī hāténg ê lâng. Só͘í in chiah ū hit kù sio̍kgí teh kóng,"Nachalia̍t kám ē chhut siáⁿmi̍h hó mi̍h?" in Iûthàilâng sī khòaⁿ khin biáusī Galílaiah lâng, kóng in sī bô siū kàuio̍k, iā léngchhiò in kóng in ê hoatim lóng sī chho͘chho͘ ê âusiaⁿ. Só͘í tī lán ê Chú ê sîtāi, nā ū chi̍tê Galílaiah lâng lo̍hlâi Êlúsalem̀, lâng to̍h chùì tio̍h i só͘ kóng ê ōe. Chhinchhiūⁿ in ū cheksî khòaⁿchhut Piattò͘ kóng,"lí sī Galílaiah lâng; inūi tùi lí ê khiuⁿkháu lō͘chhut."

Chóng·sī hiahê khiākhí tī soaⁿ kan, chūiû ê Galílaiah lâng, sī siūkhì in Iûthàilâng hitkhoán ê thāitō͘. Galílaiah lâng sī ū khǹg kiaungō͘ ê thāitō͘ teh khoánthāi hiahê khiākhí tī pêⁿiûⁿ ê lâng. Khiok sī ū tāmpo̍h ê líiû, inūi Galílaiah lâng sī ū thiàⁿ kok ê sim, himbō͘ ài hoánpoān Lômá ê chènghú, Chóng·sī Iûthàilâng sò͘siông sī koaikoai kamgoān hângho̍k gōakok lâng ê appek. Iûthàilâng ê le̍ksúka Iôséhuhhut(Josephus) ū kóng,"Galílaiah ê tēhng koattoàn m̄bat bô khòaⁿkìⁿ hitkhoán ióngkám ê lâng." Iûthàilâng ê kengtián (Talmud) iā ū kìchài kóng,"In kah lâm pêng ê lâng só͘ chengchha ê tiám, to̍h sī in lóng koansim tī in ê miâsiaⁿ, khah kòethâu tī chîⁿchâi." Hoānsè to̍kto̍k ūitio̍h ánne, Iésu chiah kéngsoán Galílaiah lâi chò hokim ê iônâ. I púnsin suisī Galílaiah lâng, iáukoh tùi siū sélé liáuāu, i ū lo̍hlâi lâm pêng chò kang. I sī ài chhìgiām Êlúsalem̀ ê lâng. I ū tī kúinā goe̍hji̍t kú, lâi chhutkhì sìkè kiâⁿ tī Iûthài ê hiongchhoan, hoānsè I ê ìsù sī ài koattēng chi̍t ūi, he̍k chiá sī tio̍h tiàm lâm pêng á·sī tio̍h tiàm pak pêng, thang lâi khaisí I ê sùbēng. Āulâi I ê sim íkeng tiāⁿtio̍h, iā I ê sîkî íkeng kàu, hit sî "Iésu kàu Galílaiah, thôaⁿ Siōngtè ê hokim kóng ji̍tkî móa lah, Siōngtè ê kok kīn lah, lín tio̍h hóekái lâi sìn hokim."

Galílaiah mā sī iûgoân ū thang khoakháu i ê thó͘tē sī khah hoatta̍t tī lâm pêng ê só͘chāi. Chhinchhiūⁿ "ASiat kah La̍ptāilī ê tē," chúi sī putchí chhiongchiok; tùi Līpaloán sī ū chēchē tiâu ê khe, iā tùi soaⁿ·ni̍h sī ū chēchē ê chúichôaⁿ ji̍tji̍t teh lâu chhutlâi, koànak chitê thó͘tē.

In ê thó͘tē sī ū khaikhún putchí khoah, koh tīchia tīhia, ū chakchū chēchē ê hiuⁿsiā. Chiuûi só͘ khòaⁿ ê thó͘tē sī hiahê pùū ê gōapang lâng ê léngthó͘. Tī kó͘chá sèkài só͘ khaikhún ê tōa tiâu tōlō͘, ū koànchhoàn tī hitê pûi súi ê pêⁿiûⁿ. Hit sî bōeū sisiat hitkhoán ianbū ê thi̍htō, lâi hòebô chá tī chiahê tō lō͘chiūⁿ só͘ū le̍kkòe ê bítâm.

Ū chēchē khoán sekchhái ê lâng, ónglâi putchí lāujia̍t ê pe̍hsek ê tōalō͘, ū putchí hiánjiân tùhiān tī tētô͘·ni̍h. Chhinchhiūⁿ ū chi̍t tiâu hêngsiong ê tōa tōlō͘, sī tùi Tamásek thàng kàu Tētiong hái, putchí chhutmiâ, kiòchò "iân háikîⁿ ê lō͘," to̍h sī chhinchhiūⁿ Isáiah ê chheh só͘ teh kóng·ê,"iân háikîⁿ ê lō͘, Ioltàn ê hô gōa, gōapang ê Galílaiah." Lômá lâng ū teh póhō͘, iā ū sîsiông teh siuchéng, sòa teh khioh hitê kòe lō͘ sòe. Chitê "iân háikîⁿ ê lō͘" tútú beh kengkòe Kapehnáum ê sî, tīhia ū chi̍tê sòekoan, to̍h sī Máthài só͘ chē teh lâi koánlí ê só͘chāi. Tī tang pêng bīn koh ū chi̍t tiâu putchí tōa tiâu, koh sī tùi Alapuh ti̍tti̍t thàng lâi ê tōlō͘. Κoh tī lâm pêng bīn mā iáu ū chi̍t tiâu, iûgoân sī chin tōa tiâu, sī thàng kàu Aigi̍p ê tōlō͘, to̍h sī chá tī chit tiâu lō͘ ū Mítiân lâng khiohtio̍h Iôséhuh, sòa kā i bē hō͘ Hôaláu ê jînsîn sīōethâu Phothêhoat; iā tùi Abulahàm ê sî ílâi, ta̍k ji̍t tī chit tiâu tōlō͘ putsî to ū chēchē tūisiong khan i ê lo̍ktô bānbān teh kiâⁿ, koh ū pō͘peng, ū tōakoaⁿ íki̍p tùi chēchē só͘chāi lâi ê chhutgōa lâng teh khíkhí lo̍hlo̍h.

Chiahê tōa tiâu ê tōlō͘ ū ínchhōa Galílaiah lâi kiatliân tī gōabīn hiahê simsek ê sèkài. Κiámchhái Iésu tehbeh soánte̍k Galílaiah lâi chò I ê oa̍htāng ê bútâi, hit sî I iûgoân ū susiúⁿtio̍h chitê chêngkéng. Kīntāi ū chi̍tê chhutmiâ ê líhêngka Sumi̍hsuh phoksū (G. A. Smith), tī i só͘ tù ê chheh,"Sèngtē tēlí" ê tiongkan ū kóng,"góa khì tī Galílaiah só͘ū khòaⁿkìⁿ itchhè ê sū ê tiongkan, tēit ū thang chò góa ê kàsī lâi kámkek góa·ê, to̍h sī hiahê chū kó͘ ílâi só͘ū ê tōlō͘. Hitê intoaⁿ m̄ sī kantaⁿ ūitio̍h chá Isulael lâng ê cho̍ktiúⁿ, á·sī Asiul, íki̍p Lômá ê béchhia bat kiâⁿ tī hiahê tōlō͘, to̍kto̍k sī ūitio̍h Iésu ū tùi tī hiahê chhutchhut ji̍pji̍p tī chit tiâu lō͘ ê lâng, tittio̍h éngoán ê si̍tlē lâi chò I ê phìjū. To̍h sī I ū khòaⁿkìⁿ ū senglí lâng ónglâi tī chitê tōalō͘ teh cháuchhōe hó ê chu; iā ū ông beh khì hn̄ghn̄g ê só͘chāi siū hong lâi tittio̍h kok, koh ū pêngiú beh chhutgōa khì gōakok líhêng; koh iā ū kachú hutjiân tńglâi kìⁿ i ê chèng lô͘po̍k ê bīn, mā ū lōngtōngchú tùi hn̄ghn̄g ê só͘chāi teh tńglâi. Hitê hn̄ghn̄g ê só͘chāi! lán nā lâi khiā tī Galílaiah hiahê tōalō͘ ê chi̍t tiâu ê téngbīn, hit sî lán to̍hē liáukái Kitok sī ūitio̍h siáⁿmi̍h intoaⁿ chiah hiahni̍h chia̍pchia̍p lâi kóngkhí hitê hn̄ghn̄g ê só͘chāi; inūi hiahê tōalō͘ to̍h sī khoàikhoài ínchhōa hitkhoán bínchia̍t ê kha, lâi līkhui Asiat, La̍ptāilī ê kèngkhiân ê kò͘hiong, kàu tī Hoeníke ê îmloān ê siâⁿchhī, koh hiahê tōalō͘ mā ū liânlo̍k tī Lômá, íki̍p Babúlông ê sèkài.

Só͘í lán ài beh chháiōe Iésu tī Galílaiah thoânkàu ê tô͘ ê pōekéng, hit sî lán tio̍h ē kìtit Galílaiah lâng sī khiākhí tī soaⁿ kan ê po͘thâu, sī chi̍tê khoàilo̍k koh kngbêng ê só͘chāi, koh iā tio̍h ē kìtit in Galílaiah lâng tī bôêng teh chò kang ê sî só͘ teh chhiùⁿ ê koa, iā chūjiân mā tio̍h sòa ē kìtit, tī ta̍k ji̍t ū ta̍k kok ê jînbîn teh kengkòe chitê bútâi, ti̍tti̍t chìnchêng khì kàu tī hitê bô lâng chai ê simsek ê sèkài,"hn̄ghn̄g ê só͘chāi." Nāsī ánne, lán ē kohkhah liáukái tī ta̍kpái tōa ê choánki, ū ánchóaⁿ ē hiah tōa tīn, chióngchióng ê sekchhái ê kûnchiòng lâi chūchi̍p tī i ê sin piⁿ.

Chóng·sī lán tekkhak tio̍h liáukái Galílaiah ô͘ ê sū, inūi che sī chitê pōekéng ê tiongsim, koh ia̍h tio̍h liáukái chitê ô͘piⁿ ê Kapehnáum, inūi I ū kéngsoán chia lâi chò I tējī kò͘hiong.

Chhiáⁿ chìnchêng lâi khòaⁿ Galílaiah ô͘. Chittia̍p chhiáⁿ khòaⁿ hit tiâu putchí chhim ê tiongng ê soaⁿkhiⁿ, i ū tùi pak thàu kàu lâm lâi chhiat Pale̍ksuteng chò nn̄g pêng, ia̍h chit tiâu soaⁿkhiⁿ ū chi̍t tiâu Ioltàn hô ti̍tti̍t teh lâu·chhutlâi. Tī chitê chhim kheⁿ, koh sī kīn tī Galílaiah ê chhuthoattiám ê soaⁿē; to̍h sī pí hái khah chhim, la̍kpah pehcha̍p chhioh ê ēbīn, ū chitê pêⁿtē, i ê chiuûi chiāmchiām koân khí khì, kàu chiâⁿchò chi̍tê soaⁿgiâm, soaⁿpo͘ ê só͘chāi; tīhia ū lán só͘ ài beh khòaⁿ ê Galílaiah ô͘. Chitê Galílaiah ô͘ sī kàugia̍h sè ê mi̍h, tn̂g iok ū cha̍pjī englí, iā khoah iok ū la̍k englí niāniā. Si̍tchāi sī hō͘ lán chin ohtit liáukái, ánchóaⁿ Iésu ē lâi tī chitê siósió ê ô͘ ê chiuûi, lâi iánchhut chi̍tê jînlūi ê tiongsim ê kò͘sū.

Chiàu kináji̍t ê líhêngka kiànchèng, chit sî suijiân iáu ū thang khòaⁿtio̍h hitê púnjiân ê soaⁿiá, honghùi ê bíkéng, kanta sī chi̍tê léngtām bôliâu ê só͘chāi niāniā. Tùi chá kàu taⁿ, sī bênghián ū piànōaⁿ. Inūi Thó͘níkî lâng teh koánhat hit kúinā sèkí ê tiongkan, ū siūtio̍h in tōa ê súnhāi. Galílaiah hiahê kiansi̍t ê jînbîn, ūitio̍h la̍psòe siuⁿkòe thâu tāng, tìkàu chhaputto beh bia̍tbô lah. Hiahê chohsitlâng tútio̍h in ê appek, sòa bô siáⁿmi̍h ióngkám thang koh chò kang. Liân chēchē chhiūba̍k mā sī putchí khóliân, lóng hō͘ in chhò liáuliáu, koh ia̍h bô lâng beh têng koh chai. Siū appek ê lâng ê só͘chāi, bô chhiūchâng ê só͘chāi, tiāⁿtio̍h sī ē piànchò chhinchhiūⁿ Galílaiah kāngkhoán.

Tī chi̍t chheng nî ê tiongkan, itchhè ê Kitokkàu kok, ū kámkak tio̍h chin kiànsiàu, siūⁿ kóng Siōngtè ê kiáⁿ só͘ bat kiâⁿ ê sèngtē Pale̍ksuteng, tio̍h lâi hō͘ hitkhoán bô sìngióng, chânjím ê chhiú lâi koánhat. Só͘í tī peh pah gōa nî chêng, ū chi̍tê únsū, kiòchò Piattò͘ (Peter) ū chhutthâu lâi piànpiàn iû soeh tī itchhè ê Kitokkàu kok; chhutla̍t kó͘bú Kitokkàu ê búsū, lâi hengkhí thâuchi̍t hôe ê si̍pjīkun. Āulâi ū koh sòa chiaplâi chhìkhòaⁿ kúinā pái. Chóngkiōng liânliân ū hengkhí chhit pái ê si̍pjīkun. Chitê sī tī jînlūi le̍ksú tiong chi̍tê tēit enghiông ê kò͘sū; to̍h sī ū chēchē lán só͘ putchí chhim chai ê ióngkám ê lâng, hiánchhut tī hitê le̍ksú, chhinchhiūⁿ ū Huiteklia̍t Papalo̍ksat(Frederick Barbarossa), Pauníun(Baldwin), Satlia̍pteng(Saladin), íki̍p Lícha(Richard). Iūkoh lán mā sī ū thiaⁿkìⁿ kóng tī tiongsèkí, liân hitkhoán gíná ê si̍pjīkun; che khiok sī chin hóthiaⁿ ê siausit, iáukoh iā sī chin khóliân ê sū, inūi kóng kúinā bān ê jia̍tsim ê gíná, ēng hoaⁿhí ê sim, tùi tī chèng lâng phahpho̍ká ê tiongkan lâi chhuthoat; Chóng·sī kàu bóe ū ê tio̍h sí tī lō͘·ni̍h, ia̍h ū ê tio̍h hō͘ Akîní(Algiers) ê pak pêng ê háichha̍t, lia̍h khì chò lô͘châi.

Tongsî ê si̍pjīkun, thang kóng in ê kiatkio̍k sī sitpāi. Thó͘níkî lâng ê chhiúthâu sī putchí kiankò͘. Chóng·sī góa tútú teh siá chit pún Kitok toān ê sî, ū thiaⁿtio̍h chitchân putchí thang chheⁿkiaⁿ ê sū. To̍h sī tē chhit hôe ê si̍pjīkun, kèngjiân sitpāi liáu, kàu tī chi̍t chheng nî āu ê kináji̍t, Engkok ū koh chi̍t pái hengkhí tēpeh hôe ê si̍pjīkun. Chitpang Engkok ū teksèng. Si̍tchāi lán sī khiākhí tī chin kîī ê sîtāi, kîsi̍t sī siuⁿkòe thâu kîī, tìkàu lán sòa chhaputto bô kámkak tio̍h kîī ê khoán. Aulôpa ê tāichiàn chi̍tē soah, teksèng ê kok sī lóng teh hoaⁿhí in ū khah iâⁿ; iā chiànpāi ê kok, i ê tòhoāi ê siaⁿ, iā sī huisiông chhámchheh, aisiong; tùi ánne, lâng sòa chhaputto bô chùì tio̍h chitê huisiông tōa koh kîī ê sūsi̍t. Chitê chòeāu ê si̍pjīkun sī íkeng ū kauchiàn lah. Sèngtē Pale̍ksuteng sī ū koh tittio̍h chūiû lah. Pale̍ksuteng sī ū koh chi̍t pái thang tittio̍h i ê kihōe lah. Siáⁿ lâng ēthang kóng bêng tùi tī chionglâi só͘ khàmba̍t ê ìsù, sī siáⁿmi̍h khoán? Pale̍ksuteng kám sī beh kohchài hôehok Kūiok sîtāi ê le̍ksú? Pale̍ksuteng kám sī beh kohchài chūchi̍p kó͘tāi ê bîncho̍k? Pale̍ksuteng kám sī beh kohchài éngoán lâi khui hoe chiâⁿchò Iésu só͘ bat hitê Chú ê hoehn̂g ê súisúi ê tē?

Inūi tongsî tī Iésu só͘ bat ê Galílaiah kah hiānkim ê Galílaiah sī ū tōatōa ê kohiūⁿ tī·leh. Ioksekhut (Josephus) íki̍p kîtha chēchē ê líhêngka lóng ū teh kiànchèng i ê chūjiân ê súi kéng. Chit sî hitkhoán lóng bô chhiūba̍k ê só͘chāi, si̍tchāi sī kó͘chá súisúi ê chhiūnâ. Chit sî hitkhoán khah kiâmsip ê só͘chāi, si̍tchāi sī kó͘chá kosiōng ê hoehn̂g. Chit sî lán só͘ū khòaⁿtio̍h hit kúiūi thang pisiong, tòhoāi ê hiongchhoan, si̍tchāi sī kó͘chá kīn tī Galílaiah ô͘ hiahê lāujia̍t siâⁿchhī ê kó͘chek. Kináji̍t ê líhêngka, chiah chíū thang khòaⁿkìⁿ kúi chiah chûná bôliâu bôliâu teh phû tī hitê chúibīn, Chóng·sī nā lâi kóngkhí tngkîsî leh, si̍tchāi sī putchí lāujia̍t, to̍h sī ū thóhîchûn, ū ông ê iûlámchûn; iūkoh mā ū tùi the̍h Belīa hiahê ôngchhin kah ô͘piⁿ ê siâⁿchhī só͘ hoat lâi teh thitthô ê chûn.

Tī kó͘chá, chia sǹg sī chi̍tê putchí lāujia̍t, hoatta̍t chhutsán hî ê só͘chāi. Chitê ô͘·n̍i̍h só͘ chhutsán ê hî, i ê miâsiaⁿ sī putchí tháu kàu tī Êlúsalem̀, íki̍p Sulīa ta̍k ūi ê siâⁿchhī, m̄nā ánne, liân saⁿolī hn̄ghn̄g ê Lômá, iā sī himbō͘ chitê ô͘ só͘ chhut ê hî. Chitê ô͘piⁿ ê hoeba̍k koh iā sī siongtong súi, tìkàu hō͘ lâng chhaputto khòaⁿchò sī chūjiânkài chi̍tê sînjiah. Ioksekhut(Josephus) ū kiànchèng kóng, inūi tī chitê só͘chāi, chūjiân ê sèkài, ū chūchi̍p ta̍k khoán khìhāu ê si̍tbu̍t tī·leh. Tī hitê ēbīn iāmjoa̍h ê ô͘ hōaⁿ·ni̍h, ū thang khòaⁿtio̍h chēchē jia̍ttài tē ê kóechí; chi̍t chàn kòe chi̍t chàn, ná ti̍tti̍t koân khí khì; mā sī ū chēchē khoán khìhāu ê hoeba̍k, tī chi̍t nî tiong thang kóng ū cha̍pgoe̍h ji̍t kú, putsî to teh khui hoe, teh kiat kóechí. In ê La̍hbí ū kóng Iéhobah ū chhòngchō chhit ê hái, Chóng·sī chiôngtiong Galílaiah hái sī i só͘ tēit hoaⁿhí·ê.

Hokimsu kò͘sū ê pōekéng, to̍h sī chitê chhànlān ê chêngkéng, m̄ sī kináji̍t ê phahng ê Pale̍ksuteng.

Chit sî ài lán lâi siūⁿ chitê tô͘ ê tiongkan ê Kapehnáum ê ūitì. Chhiáⁿ lâi hôekò͘ lán ê Chú ê sîchūn ê chōnghóng. Lán nā khiā tī ô͘ ê lâm pêng bīn ê Thalíkía(Taricheae) ê só͘chāi, tīhia ū thang khòaⁿtio̍h Pekkilē(Pickleries) ê hiongchhoan, chitê ô͘·ni̍h só͘ chhut ê hî lóng sī tiàm chia chng kui siuⁿá kàu hósè, thang phòe kàu tī chēchē tōa ê siâⁿchhī. Lán nā gia̍h ba̍k chi̍tē khòaⁿ khah hn̄g khì, to̍h thang khòaⁿkìⁿ tī pak pêng bīn ū Helmóng soaⁿ, iā tī hitê soaⁿbóeliu ū sngseh putchí chē, kng nànà. Āulâi lán nā chē chûn sūn hitê sai pêng ê ô͘ hōaⁿ, ti̍tti̍t chiūⁿ pak khí khì. Kengkòe kúinā ê kah lán lóng bô koanhē ê kngliāng ê hiongchhoan liáuāu, koh chìnchêng chhaputto óa la̍k englí lō͘, to̍h thang kàu tī chi̍tê súi koh pe̍h ê siâⁿchhī, kiòchò The̍hbelīa. Chitê só͘chāi sī Hilu̍t ông ê kò͘hiong, iā sī Galílaiah ê chèngtī ê tiongsim, koh iā sī chi̍tê chhiachhí, khoàilo̍k, pòaⁿ gōapang ê siâⁿchhī, sī putchí ū kongchhái tī·leh, inūi i ê pō͘peng, íki̍p koaⁿoân ū chéngchê; i ê tiâutêng ū hùnliān; i êsiāhōe ū chūiû, i ê chhiongki ū chongsek, iūkoh Lômá lâng ha̍p sîsè ê chúie̍ktiûⁿ, tī in hiohkhùn ê ji̍t ū giú chēchē lâng ê sim, lâi seⁿchhut khoàilo̍k, húpāi ê sengoa̍h. Tī chitê siâⁿ ê āubīn ū Êmáú (Emmaus) ê liâuióng só͘, tùi Ta̍k kok ū chēchē hógia̍h ê hoānchiá lâi tīchia teh liâuióng, sòa thang sé unchôaⁿ. Siatsú lán nā bat teh kîkoài siūⁿ kóng tháithó tī chitê Kapehnáum ê kò͘sū tiong, ū hiahni̍h chē pái teh kóng khí chēchē pēⁿlâng ê sū, lán tekkhak tio̍h ē kìtit Êmáú ê liâuióng só͘, sī kah Kapehnáum siolī chíū kúi lí lō͘ niāniā.

Līkhui The̍hbelīa, koh ǹg pak ti̍tti̍t khí khì kàu tī ô͘ ê sai pak kak ê só͘chāi, hit sî lán beh ū khòaⁿtio̍h chēchē soaⁿgiâm chiāmchiām teh thèkhì tī lán ê āubīn, iā beh ū khòaⁿtio̍h chi̍tê khoahkhoah ê thó͘tē. Chitê thó͘tē to̍h sī Kehnîsatle̍k ê pùū ê pêⁿiûⁿ. Tútú tī hitê beh līkhui soaⁿgiâm ê tētiám, ū chi̍tê hiongchhoan sī kiòchò Boa̍ttāilia̍p; lán ē kìtit, tùi chitê só͘chāi ū chi̍tê hūjînlâng kiòchò Mâlíah, lâi chhuthiān tī chitê kò͘sū; iā tùi Boa̍ttāilia̍p koh chìnchêng tútú ū nn̄g englí lō͘, lán to̍h ū thang khòaⁿkìⁿ Kolia̍psèng, Bia̍tsáitah íki̍p Kapehnáum téng, lóng chak chòhóe tī·leh. Chiahê só͘chāi miâ chhaputto thang kóng lán sī lóng chin se̍k. "Kolia̍psèng ah, lí ū chaieh! Bia̍tsáitah ah, lí ū chaieh! Kapehnáum ah, lí kám ē tittio̍h kíkhí kàu thiⁿ?"

Lán ê chûn kàu Kapehnáum, lâi pha tī hitê béthâu, lī ô͘ ê hōaⁿ óa ū kúinā bé ê háibīn, hit sî lán ē khòaⁿkìⁿ chēchē chho͘ló͘ tōachiah ê thóhái chûn, lóng sī tùi chia lâi chhuthoat khì hái·ni̍h thó hî; koh ū chēchē chúisiú tāike chòhóe chhut siaⁿ teh sio kiò, mā sī ū chēchē chin hoaⁿhí ê gíná, tī soaⁿáténg khui siaⁿ ná teh chhiùⁿ koa, ná teh khí soaásiâⁿ. Lán chit sî tútú sī kiâⁿ kàu tī Iésu tongsî bat khiā tī chûn·ni̍h siat iā chéng ê phìjū, lâi kàsī chèng lâng ê só͘chāi; to̍h sī I ū khah siông tīchia,"lâi chē tī chûn·ni̍h, chhiáⁿ in kā chûn pàng khah khui, bián hō͘ chèng lâng chak tī I ê sin piⁿ, to̍h tùi chûn·ni̍h lâi kàsīchèng lâng."

Tī lán ê thâuchêng bīn, lán ū khòaⁿkìⁿ hitê khiākhí tī chhiūnâ, hoehn̂g ê tiongkan ê Kapehnáum. Iā tī hitê soaⁿphiâⁿ koânkoân ê só͘chāi, ū khòaⁿkìⁿ chi̍tê chèng lâng só͘ oànhūn ê Lômá lâng ê pengiâⁿ putchí hiánjiân. Hiānsî chitê pengiâⁿ ê thâulâng khiok sī chò jînbîn ê pêngiú, i suisī gōapang ê pehchóng, iáukoh simlāi ū tôngchêng tī i ê chongkàu, to̍h sī chiàu só͘ kìchài kóng,"i thiàⁿ lán ê jînbîn, koh púnsin thè lán khí hōetn̂g. "Iā tī soaⁿkha ê ke·ni̍h, Iésu bat kúinā lépài keng tīhia thoân hokim hit keng pe̍hsek ê hōetn̂g, to̍h sī I só͘ khíchō·ê. Κoh tī soaⁿ téng hitê chhànlān ê hōetn̂g, chhiūnâ āu ū hiahê "iúsán kaikip" ê khiāke chhù tī·leh. Hitê koán hōetn̂g ê Gâi ló͘, íki̍p "ū ông ê jînsîn i ê kiáⁿ phòapēⁿ tī Kapehnáum·ê", to̍h sī khiākhí tī chitê só͘chāi. Iésu mā bat ū chi̍t ji̍t ji̍pkhì tī hit tiongkan ê chi̍t keng chhù, lâi kah chi̍tê hógia̍h ê Hoatlīsài lâng kiòchò Símòng chòhóe chētoh, iā tī hit sî tútn̄g siâⁿ lāi ū chi̍tê pháiⁿ ê hūjîn lâng chaiiáⁿ, to̍h lâi khiā tī I ê bīnchêng thîkhàu,"ū ba̍ksái ti̍h tâm i ê kha, to̍h ēng i ê thâumn̂g chhit I."

Chit sî sūn hitê pohhōaⁿ, chhiáⁿ se̍h lán ê ba̍kchiu, khòaⁿ tùi hitê oankhiau ê koechhī, hitê thâuchêng bīn khuikhui ê tiàm thâu, íki̍p ū chēchē chûn, in ê têsek ê phâng lóng kńg·khílâi hitê sèsè ê kángkháu kòekhì. Āulâi lán to̍h ē khòaⁿtio̍h chi̍tê só͘chāi kiòchò Bia̍tsáitah, ìsù sī thóhîlâng ê siâⁿ; kîsi̍t chitê só͘chāi chhaputto thang kóng sī sio̍k tī Kapehnáum ê chi̍tpō͘hūn. Hitê nîlāu ê Sepíthài, to̍h sī khiākhí tī chitê só͘chāi, i sī teh chò thóhî ê thâulâng, púnsin mā ū chéng kúinā chiah chûn teh thóhái, iā i ê kiáⁿ chi̍tê sī kiòchò Iâkop, koh chi̍tê sī kiòchò Iôhaneh, iūkoh in lāubú to̍h sī kiòchò Satlôbí; chitê hūjînlâng to̍h sī tī āulâi lán só͘ ēthang khòaⁿtio̍h hitê iásim ê "Sepíthài ê kiáⁿ ê lāubú", inūi i ū thè i ê kiáⁿjî tùi Iésu lâi chhéngkiû ài beh tittio̍h koân ê tēūi tī I ê sèng kok.

Tī hitê hōaⁿténg, lán thang khòaⁿkìⁿ Símòng Piattò͘ ê chhù, to̍h sī i kah i ê kacho̍k chòhóe khiākhí ê só͘chāi. Piattò͘ ê tiūⁿḿ íki̍p i ê siótī Antole̍h sī lóng kah in chòhóe tiàmtīhia. Chhiáⁿ lán te̍kpia̍t ē kìtit Piattò͘ chit keng chhù, inūi tī i ê chhù ê thangá āu, ū chi̍t keng sèsè ê sînsèng ê pângkeng, to̍h sī ta̍kpái Iésu lâikàu tī Kapehnáum ê sî, só͘ teh hiohkhùn ê só͘chāi. Iā tùi chit keng chhù téng bat ū chi̍tê piànsūi· ê, hō͘ lâng ēng sohá pa̍k i ê bînchhn̂g lâi lui lo̍hkhì hē tī Iésu ê bīnchêng. Iūkoh tī hitê mn̂gkháu oe̍hoe̍h ê só͘chāi, bat ū kóng tōa tīn ê Kapehnáum ê jînbîn lâi chūchi̍p chiūkīn Iésu.

Iūkoh tī hitê chiàⁿpêng, lán ū khòaⁿkìⁿ chi̍t tiâu khoah koh pe̍h ê Lômá lâng ê tōlō͘, sī kiòchò "iân háikîⁿ ê lō͘", to̍h sī tùi Tamásek thàng kàu Tētiong hái, iā tô͘tiong ū se̍h tùi Galílaiah ô͘ ê pak pêng hōaⁿ kòekhì; tī hitê tōlō͘ téng, kui kang thang khòaⁿtio̍h chēchē ê pō͘peng, chhutgōalâng, íki̍p chēchē ê Sulīa ê senglí lâng ū chài Tangiûⁿ ê hòebu̍t beh chhuthoat khì Aulôpa. Iā in teh kòe hitê lō͘ ê sî, ū Lômá lâng teh tùi in thiu hitê kòe lō͘ sòe. Tī hitê tōlō͘piⁿ tútú beh kīn óa Kapehnáum siâⁿ ê só͘chāi, ū khòaⁿkìⁿ chi̍t keng Lômá ê sòekoan, i ê chhù téng ū chi̍t chiah kim engchiáu ê piohō, chitê to̍h sī ū chi̍tê lán só͘ bat ê lâng, Alēhoat ê kiáⁿ kiòchò Máthài, chē tī i ê sòekoan só͘ teh thiusòe ê só͘chāi.

Taⁿ chhiáⁿ oa̍t kòelâi āubīn, sòa ti̍tti̍t khòaⁿkòe ô͘chúi ê hitpêng ê kéngtì. Hitê kéngtì sī Piattò͘ ta̍kpái khui mn̂g ê sî só͘ khòaⁿkìⁿ·ê, koh sī chèng ha̍kseng só͘ teh hôesióng, lūn Iésu tī Galílaiah thoânkàu ê kò͘sū ê pōekéng.

Kòekhì ô͘ ê hitpêng, lī ū la̍k englí lō͘, ū khòaⁿkìⁿ Keklahsim lâng ê khòngiá ê tēhng; i ê soaⁿphiâⁿ, soaⁿpo͘ , sī ti̍tti̍t koân kàu pòaⁿ thiⁿ. Ta̍kpái Iésu ū chiàusiông kiò kóng,"Τaⁿ lán kòe lâikhì hitpêng hōaⁿ", hit sî in to̍h khuichûn ti̍tti̍t chìnchêng kàu tī chitê só͘chāi. I ū tiàmtī chiahê soaⁿkan ê chi̍t só͘chāi, thongmê sòa chiaplâi kîtó Siōngtè; iā lâi tútio̍h hitê hō͘ siâsîn hūsin teh tiankông·ê, ū sìkè khiākhí tī hûnbōng tiong; iā tī chi̍t só͘chāi, to̍h sī ū tōa tīn ti lo̍hkhì hitê kngkng ê soaⁿphiâⁿ, ū "cháulo̍h soaⁿphiâⁿ, chông lo̍h hái, iokliōng ū nn̄g chheng chiah, tī hái·ni̍h kek·sí,"iā chèng lâng lóng kóng sī hiahê siâsîn ū ji̍p tī hiahê ti. Tī lâm pêng khah bóe bīn ū chi̍tê tī Iûthài ê le̍ksú tiong chhutmiâ ê soaⁿpo͘ , cháchêng Seselat khangsin kóaⁿkín kiâⁿ kàu Kinî lâng Hipek ê bó͘ Ngáek ê pò͘pêⁿ, lâi liâng i chhùita ê nââu, to̍h sī chitê só͘chāi. Tī pak pêng khah bóe bīn, iûgoân ū chi̍tê khòngiá, chiàu liûthoân sī kóng bat tī chi̍tê Anhiohji̍t, Iésu ū beh chhōa hiahê iàsiān ê ha̍kseng khì hiohkhùn, kóng,"Lín kakī kah góa lâikhì khòngiá ê só͘chāi, hiohkhùn chi̍t sî á kú." Hit sî ū gō͘chheng lâng tòe I lâi tittio̍h chia̍h piáⁿ, to̍h sī tī chitê só͘chāi.

Tī hitê soaⁿphiâⁿ ê ēbīn, hitê ô͘chúi sī chhinchhiūⁿ kiàⁿ kāngkhoán, ū hoánchiò hitê choânkéng tī hitê chhengchēng ê ô͘chúi ê tiongkan. Iésu ê ha̍kseng lóng sī tī chitê ô͘·ni̍h, lâi thàn chia̍h. Iésu mā sī koànsì tī chitê só͘chāi lâi chē tī chûn·ni̍h kàsī chènglâng, iā I ū ēng sînjiah lâi lia̍htio̍h chēchē ê hî; iûgoân sī tī chitê só͘chāi; ha̍kseng tútio̍h tùithâuhong, tāike chheⁿkiaⁿ;"kò chiúⁿ kàu chin kankhó͘". Hit sî Chú ū tùi hitê o͘àm mê kiâⁿ háibīn lâi chiūkīn in, iā sī tī chitê só͘chāi. Iūkoh Chú to̍h sī in só͘ū khòaⁿkìⁿ siū tèng sí·ê, tī I kohoa̍h hit chákhí, tùi hitê háiphiâⁿ ê chi̍tê thô͘kak lâi kiò in, hit sî Iôhaneh ū tùi i ê tângphōaⁿ kóng,"sī Chú lah." Piattò͘ chi̍tē thiaⁿkìⁿ sī Chú, inūi sī thǹgpaktheh, to̍h ēng i ê thóhái saⁿ lâi hâ, thiàulo̍h hái, ti̍tti̍t liâu chúi chông khì chiūkīn I, mā sī tī chitê só͘chāi.

Chhiáⁿ lán ē kìtit chitê chêng kéng, to̍h sī ū chi̍tê lāujia̍t ê thóhái lâng ê koechhī, iā tī hitê háihōaⁿ ū chēchē chiah chûn, koh tī chūjiân ê soaⁿkan ê chōchok tiong, ū chi̍tê nâsek ê Galílaiah ô͘, iūkoh siolī tī khah hn̄g ê só͘chāi, ū Keklahsim lâng ê khòngiá ê tēhng; chhinchhiūⁿ ánne, lán to̍h ēthang liáukái tī hokimsu tiong só͘ teh kóng khí, lūn Iésu tī Kapehnáum thoânkàu ê tiongsim kò͘sū ê itchhè ê pōekéng.



第二章 海墘Ê迦百農

迦百農是近tī加利利海ê身邊，是一个細細ê討魚人ê街市，也是耶穌第二ê故鄉，koh也是tī福音書中咱所第一深知ê故事ê背景。Chitê迦百農是一時久tī地面上第一有得tio̍h恩典ê所在。「迦百農ah，你kám ē得tio̍h舉起到天?…。因為tī你ê中間所行chiahê權能，若行tī所多瑪，to̍h到今á日伊猶tī leh。」

咱若tòe伊行tī加利利ê傳道旅行，咱的確beh看tio̍h加利利，也的確beh看見加利利湖，也的確beh看tio̍h迦百農。

加利利是khiā起tī北pêng，拋荒ê山裡。南pêng偤太kah北pêng加利利in大家khǹg saⁿ討厭ê心。南pêng偤太，看北pêng加利利是屬tī下等ê人。所以in chiah有hit句俗語teh講：「拿撒勒kám ē出啥物好物?」in偤太人是看輕藐視加利利人，講in是無受教育，也冷笑in講in ê發音lóng是粗粗ê喉聲。所以tī咱ê主ê時代，若有一个加利利人落來耶路撒冷，人to̍h注意tio̍h伊所講ê話。親像in有即時看出彼得講：「你是加利利人；因為tùi你ê腔口露出。」

總是hiahê khiā起tī山間，自由ê加利利人，是受氣in偤太人hit款ê態度。加利利人是有khǹg驕傲ê態度teh款待hiahê khiā起tī平洋ê人。卻是有淡薄ê理由，因為加利利人是有疼國ê心，欣慕ài反叛羅馬ê政府，總是偤太人素常是乖乖甘願降服外國人ê壓迫。偤太人ê歷史家約瑟hut(Josephus)有講：「加利利ê地方決斷m̄ bat無看見hit款勇敢ê人。」偤太人ê經典(Talmud)也有記載講：「In kah南pêng ê人所精差ê點，to̍h是in lóng關心tī in ê名聲，khah過頭tī錢財。」Hoānsè獨獨為tio̍h ánne，耶穌chiah揀選加利利來做福音ê搖籃。伊本身雖是加利利人，iáukoh tùi受洗禮了後，伊有落來南pêng做工。伊是ài試驗耶路撒冷ê人。伊有tī幾nā月日久，來出去四界行tī偤太ê鄉村，hoānsè伊ê意思是ài決定一位，或者是tio̍h tiàm南pêng á是tio̍h tiàm北pêng，thang來開始伊ê使命。後來伊ê心已經tiāⁿ tio̍h，也伊ê時期已經到，hit時「耶穌到加利利，傳上帝ê福音講日期滿lah，上帝ê國近lah，lín tio̍h悔改來信福音。」

加利利mā是猶原有thang誇口伊ê土地是khah發達tī南pêng ê所在。親像「ASiat kah La̍ptāilī ê地，」水是不止充足；tùi Līpaloán是有chē chē條ê溪，也tùi山裡是有chē chē ê水泉日日teh流出來，灌沃chitê土地。

In ê土地是有開墾不止闊，koh tīchia tīhia，有chakchū chē chē ê鄉社。周圍所看ê土地是hiahê富有ê外邦人ê領土。Tī古早世界所開墾ê大條道路，有貫串tī hitê肥súi ê平洋。Hit時未有施設hit款煙霧ê鐵道，來廢無早tī chiahê道路上所有歷過ê美談。

有chē chē款色彩ê人，往來不止鬧熱ê白色ê大路，有不止顯然著現tī地圖裡。親像有一條行商ê大道路，是tùi大馬色thàng到地中海，不止出名，叫做「沿海墘ê路，」to̍h是親像以賽亞ê冊所有講ê，「沿海墘ê路，約旦ê河外，外邦ê加利利。」羅馬人有teh保護，也有時常teh修整，續teh khioh hitê過路稅。Chitê「沿海墘ê路」tútú beh經過迦百農ê時，tīhia有一个稅關，to̍h是馬太所坐teh來管理ê所在。Tī東pêng面koh有一條不止大條，koh是tùi阿拉伯直直thàng來ê道路。Κoh tī南pêng面mā iáu有一條，猶原是真大條，是thàng到埃及ê道路，to̍h是早tī chit條路有米甸人拾tio̍h約瑟，續kā伊賣hō͘法老ê人臣侍衛頭Phothêhoat;也tùi亞伯拉罕ê時以來，ta̍k日tī chit條道路不時to有chē chē隊商牽伊ê駱駝慢慢teh行，koh有步兵，有大官以及tùi chē chē所在來ê出外人teh起起落落。

Chiahê大條ê道路有引chhōa加利利來結聯tī外面hiahê simsek ê世界。Κiámchhái耶穌tehbeh選擇加利利來做伊ê活動ê舞台，hit時伊猶原有思想tio̍h chitê情景。近代有一个出名ê旅行家司mihsuh博士(G. A. Smith)，tī伊所著ê冊，「聖地地理」ê中間有講：「我去tī加利利所有看見一切ê事ê中間，第一有thang做我ê教示來感激我ê，to̍h是hiahê自古以來所有ê道路。Hitê因端m̄是kantaⁿ為tio̍h早以色列人ê族長，á是亞述，以及羅馬ê馬車bat行tī hiahê道路，獨獨是為tio̍h耶穌有tùi tī hiahê出出入入tī chit條路ê人，得tio̍h永遠ê實例來做伊ê譬喻。To̍h是伊有看見有senglí人往來tī chitê大路teh走chhōe好ê珠；也有王beh去遠遠ê所在受封來得tio̍h國，koh有朋友beh出外去外國旅行；koh也有家主忽然tńg來見伊ê眾奴僕ê面，mā有浪蕩子tùi遠遠ê所在teh tńg來。Hitê遠遠ê所在！咱若來khiā tī加利利hiahê大路ê一條ê頂面，hit時咱to̍hē了解基督是為tio̍h啥物因端chiah hiahni̍h chia̍pchia̍p來講起hitê遠遠ê所在；因為hiahê大路to̍h是快快引chhōa hit款敏捷ê腳，來離開Asiat， La̍ptāilī ê敬虔ê故鄉，到tī腓尼基ê淫亂ê城市，koh hiahê大路mā有聯絡tī羅馬，以及巴比倫ê世界。

所以咱ài beh彩畫耶穌tī加利利傳教ê圖ê背景，hit時咱tio̍h ē記得加利利人是khiā起tī山間ê埠頭，是一个快樂koh光明ê所在，koh也tio̍h ē記得in加利利人tī無閒teh做工ê時所teh唱ê歌，也自然mā tio̍h續ē記得，tī ta̍k日有ta̍k國ê人民teh經過chitê舞台，直直進前去到tī hitê無人知ê simsek ê世界，「遠遠ê所在。」若是ánne，咱ē kohkhah了解tī ta̍kpái大ê轉機，有án怎ē hiah大陣，種種ê色彩ê群眾來聚集tī伊ê身邊。

總是咱的確tio̍h了解加利利湖ê事，因為這是chitê背景ê中心，koh亦tio̍h了解chitê湖邊 ê迦百農，因為伊有揀選chia來做伊第二故鄉。

請進前來看加利利湖。Chittia̍p 請看hit條不止深ê中央ê山坑，伊有tùi北thàu到南來切巴勒斯坦做兩pêng，亦chit條山坑有一條約旦河直直teh流出來。Tī chitê深坑，koh是近tī加利利ê出發點ê山下；to̍h是比海khah深，六百八十尺ê下面，有chitê平地，伊ê周圍漸漸koân起去，到成做一个山巖，山埔ê所在；tīhia有咱所ài beh看ê加利利湖。Chitê加利利湖是夠額細ê物，長約有十二英里，也闊約有六英里niāniā。實在是hō͘咱真oh得了解，án怎耶穌ē來tī chitê小小ê湖ê周圍，來演出一个人類ê中心ê故事。

照今á日ê旅行家見證，chit時雖然iáu有thang看tio̍h hitê本然ê山野，荒廢ê美景，iáukoh不過是一个冷淡無聊ê所在niāniā。Tùi早到taⁿ，是明顯有變換。因為土耳其人teh管轄hit幾nā世紀ê中間，有受tio̍h in大ê損害。加利利hiahê堅實ê人民，為tio̍h納稅siuⁿ過頭重，致到差不多beh滅無lah。Hiahê作穡人tú tio̍h in ê壓迫，續無啥物勇敢thang koh做工。連chē chē樹木mā是不止可憐，lóng hō͘ in chhò了了，koh亦無人beh重koh栽。受壓迫ê人ê所在，無樹叢ê所在，tiāⁿ tio̍h是ē變做親像加利利仝款。

Tī一千年ê中間，一切ê基督教國，有感覺tio̍h真見笑，想講上帝ê kiáⁿ所bat行ê聖地巴勒斯坦，tio̍h來hō͘ hit款無信仰，殘忍ê手來管轄。所以tī八百外年前，有一个隱士，叫做彼得(Peter)有出頭來遍遍遊說tī一切ê基督教國；出力鼓舞基督教ê武士，來興起頭一回ê十字軍。後來有koh續接來試看幾nā pái。總共連連有興起七pái ê十字軍。Chitê是tī人類歷史中一个第一英雄ê故事；to̍h是有chē chē咱所不止深知ê勇敢ê人，顯出tī hitê歷史，親像有Huiteklia̍t Papallo̍ksat(Frederick Barbarossa)，Pauníun(Baldwin)，Satlia̍pteng(Saladin)，以及Lícha(Richard)。又koh咱mā是有聽見講tī中世紀，連hit款gín'á ê十字軍；這卻是真好聽ê消息，iáukoh也是真可憐ê事，因為講幾nā萬ê熱心ê gín'á，用歡喜ê心，tùi tī眾人phahpho̍k'á ê中間來出發；總是到尾有ê tio̍h死tī路裡，亦有ê tio̍h hō͘ Akîní(Algiers) ê北pêng ê海賊，掠去做奴才。

當時ê十字軍，thang講in ê結局是失敗。土耳其人ê手頭是不止堅固。總是我tútú teh寫chit本基督傳ê時，有聽tio̍h chitchân不止thang生驚ê事。to̍h是第七回ê十字軍，竟然失敗了，到tī一千年後ê今á日，英國有koh一pái興起第八回ê十字軍。Chitpang英國有得勝。實在咱是khiā起tī真奇異ê時代，其實是siuⁿ過頭奇異，致到咱續差不多無感覺tio̍h奇異ê款。Aulôpa ê大戰一下soah，得勝ê國是lóng teh歡喜in有khah贏；也戰敗ê國，伊ê 倒hoāi ê聲，也是非常慘慼、哀傷；tùi ánne，人續差不多無注意tio̍h chitê非常大koh奇異ê事實。Chitê最後ê十字軍是已經有交戰lah。聖地巴勒斯坦是有koh得tio̍h自由lah。巴勒斯坦是有koh一pái thang得tio̍h伊ê機會lah。啥人ē thang講明tùi tī將來所khàm密ê意思，是啥物款?巴勒斯坦kám是beh koh再反覆舊約時代ê歷史?巴勒斯坦kám是beh koh再聚集古代ê民族?巴勒斯坦kám是beh koh再永遠來開花成做耶穌所bat hitê主ê花園ê súisúi ê地?

因為當時tī耶穌所bat ê加利利kah現今ê加利利是有大大ê koh樣 tī leh。Ioksekhut (Josephus)以及其他chē chē ê旅行家lóng有teh見證伊ê自然ê súi景。Chit時 hit款lóng無樹木ê所在，實在是古早súisúi ê樹林。Chit時 hit款khah鹹濕ê所在，實在是古早高尚ê花園。Chit時咱所有看tio̍h hit幾位thang悲傷、倒hoāi ê鄉村，實在是古早近tī加利利湖hiahê鬧熱城市ê古蹟。今á日ê旅行家，chiah只有thang看見幾隻船á無聊無聊teh浮tī hitê水面，總是若來講起當其時leh，實在是不止鬧熱，to̍h是有討魚船，有王ê遊覽船；又koh mā有tùi 提比利亞 hiahê王親kah湖邊ê城市所發來teh thitthô ê船。

Tī古早，chia算是一个不止鬧熱，發達出產魚ê所在。Chitê湖裡所出產ê魚，伊ê名聲是不止tháu到tī耶路撒冷，以及敘利亞ta̍k位ê城市，m̄ nā ánne，連相離遠遠ê羅馬，也是欣慕chitê湖所出ê魚。Chitê湖邊ê花木koh也是相當súi，致到hō͘人差不多看做是自然界一个神蹟。Ioksekhut(Josephus)有見證講，因為tī chitê所在，自然ê世界，有聚集ta̍k款氣候ê植物tī leh。Tī hitê下面炎熱ê湖岸裡，有thang看tio̍h chē chē熱帶地ê果子；一chàn過一chàn，ná直直koân起去；mā是有chē chē款氣候ê花木，tī一年中thang講有十月日久，不時to teh開花，teh 結果子。In ê拉比有講耶和華有創造七个海，總是從中加利利海是伊所第一歡喜 ê。

福音書故事ê背景，to̍h是chitê燦爛ê情景，m̄是今á日ê phahng ê巴勒斯坦。

Chit時 ài咱來想chitê圖ê中間ê迦百農ê位置。請來回顧咱ê主ê時chūn ê狀況。咱若khiā tī湖ê南pêng面ê Thalíkía(Taricheae)ê所在，tīhia有thang看tio̍h Pekkilē(Pickleries)ê鄉村，chitê湖裡所出ê魚lóng是tiàm chia裝kui箱á到好勢，thang配到tī chē chē大ê城市。咱若gia̍h目一下看khah遠去，to̍h thang看見tī北pêng面有黑門山，也tī hitê山尾溜有霜雪不止chē，光nànà。後來咱若坐船順hitê西pêng ê湖岸，直直上北起去。經過幾nā 个 kah咱lóng無關係 ê光亮 ê鄉村了後，koh 進前差不多óa六英里路，to̍h thang到tī一个súi koh白ê城市，叫做提比利亞。Chitê所在是希律王ê故鄉，也是加利利ê政治 ê中心，koh也是一个chhiachhí、快樂、半外邦ê城市，是不止有光彩tī leh，因為伊ê步兵，以及官員有整齊；伊ê朝廷有訓練；伊ê社ē有自由，伊ê娼妓有裝飾，又koh羅馬人合時勢ê水浴場，tī in歇睏ê日有giú chē chē人ê心，來生出快樂，腐敗 ê生活。Tī chitê城ê後面有以馬忤(Emmaus)ê療養所，tùi Ta̍k國有chē chē好額ê患者來tīchia teh 療養，續thang洗溫泉。設使咱若bat teh奇怪想講tháithó tī chitê迦百農ê故事中，有hiahni̍h chē pái teh講起chē chē病人ê事，咱的確tio̍h ē記得以馬忤ê療養所，是kah迦百農相離只有幾里路niāniā。

離開提比利亞，koh ǹg北直直起去到tī湖ê西北角ê所在，hit時咱beh有看tio̍h chē chē山巖漸漸 teh 退去tī咱ê後面，也beh有看tio̍h一个闊闊ê土地。Chitê土地to̍h是Kehnîsatle̍k ê富有ê平洋。Tútú tī hitê beh離開山巖ê 地點，有一个鄉村是叫做Boa̍ttāilia̍p;咱ē記得，tùi chitê所在有一个婦人人叫做馬利亞，來出現 tī chitê故事；也tùi Boa̍ttāilia̍p koh 進前tútú有兩英里路，咱to̍h有thang看見Kolia̍psèng， 伯賽大以及迦百農等，lóng chak做伙tī leh。Chiahê所在名差不多thang講咱是lóng 真熟。「Kolia̍psèng ah，你有災厄！伯賽大ah，你有災厄！迦百農ah，你kám ē得tio̍h舉起到天?」 咱ê船到迦百農，來pha tī hitê碼頭，離湖ê 岸óa有幾nā碼ê海面，hit時咱會看見chē chē粗魯大隻ê 討海船，lóng是tùi chia來出發去海裡討魚；koh有chē chē水手大家做伙出聲teh相叫，mā是有chē chē真歡喜ê gín'á，tī山á頂 開聲ná teh唱歌，ná teh起沙á城。咱chit時 tútú是行到tī耶穌當時bat khiā tī船裡設掖種 ê譬喻，來教示眾人ê所在；to̍h是伊有khah常tīchia，「來坐tī船裡，請in kā船放khah開，免hō͘眾人chak tī伊ê身邊，to̍h tùi船裡來教示眾人。」

Tī咱ê頭前面，咱有看見hitê khiā起tī樹林、花園ê中間ê迦百農。也tī hitê山坪高高ê所在，有看見一个眾人所怨恨 ê羅馬人ê兵營不止顯然。現時chitê兵營ê頭人卻是做人民ê朋友，伊雖是外邦ê百總，iáukoh心內有同情tī伊ê宗教，to̍h是照所記載講：「伊疼咱ê人民，koh本身替咱起會堂。」也tī山腳ê 街裡，耶穌bat數週間tīhia傳福音hit間白色ê會堂，to̍h是伊所起造ê。Κoh tī山頂hitê燦爛ê會堂，樹林後有hiahê「有產階級」ê khiāke厝tī leh。Hitê管會堂ê Gâi ló͘，以及「有王ê人臣伊ê kiáⁿ破病tī迦百農 ê」，to̍h是khiā起tī chitê所在。耶穌mā bat有一日入去tī hit中間ê一間厝，來kah一个好額ê 法利賽人叫做西門做伙坐桌，也tī hit時tútn̄g城內有一个pháiⁿ ê婦人人知影，to̍h來khiā tī伊ê面前啼哭，「有目屎 滴 tâm伊ê腳，to̍h用伊ê頭毛拭伊。」

Chit時順hitê poh岸，請旋咱ê目chiu，看tùi hitê彎曲ê街市，hitê頭前面開開ê tiàm頭，以及有chē chē船，in ê 茶色ê帆lóng捲起來hitê細細ê港口過去。後來咱to̍h ē看tio̍h一个所在叫做伯賽大，意思是討魚人ê城；其實chitê所在差不多thang講是屬tī迦百農ê一部分。Hitê年老ê Sepíthài，to̍h是khiā起tī chitê所在，伊是teh做討魚ê頭人，本身mā有整幾nā隻船teh討海，也伊ê kiáⁿ一个是叫做雅各，koh一个是叫做約翰，又koh in老母to̍h是叫做Satlôbí；chitê婦人人to̍h是tī後來咱所ē thang看tio̍h hitê野心ê「Sepíthài ê kiáⁿ ê老母」，因為伊有替伊ê kiáⁿ兒tùi耶穌來請求ài beh得tio̍h高ê地位 tī伊ê聖國。

Tī hitê 岸頂，咱thang看見西門彼得ê厝，to̍h是伊kah伊ê家族做伙 khiā起ê所在。彼得ê 丈姆以及伊ê小弟安得烈是lóng kah in做伙 tiàmtīhia。請咱特別ē記得彼得chit間厝，因為tī伊ê厝ê 窗á後，有一間細細ê神聖 ê房間，to̍h是ta̍kpái耶穌來到tī迦百農ê時，所teh歇睏ê所在。也tùi chit間厝頂bat有一个半遂 ê，hō͘人用索á縛伊ê眠床來lui落去hē tī耶穌ê面前。又koh tī hitê門口狹狹ê所在，bat有講大陣 ê迦百農ê人民來聚集就近耶穌。

又koh tī hitê 正pêng，咱有看見一條闊koh白ê羅馬人ê道路，是叫做「沿海墘ê路」，to̍h是tùi大馬色thàng到地中海，也途中有旋 tùi加利利湖ê北pêng 岸過去；tī hitê道路頂，kui工thang看tio̍h chē chē ê步兵、出外人，以及chē chē ê敘利亞ê生理人有載東洋 ê 貨物beh出發去Aulôpa。也in teh 過hitê路ê時，有羅馬人teh tùi in 抽hitê 過路稅。Tī hitê 道路邊tútú beh近óa迦百農城ê所在，有看見一間羅馬ê稅關，伊ê厝頂有一隻金鷹鳥ê標號，chitê to̍h是有一个咱所bat ê人，Alē hoat ê kiáⁿ叫做馬太，坐tī伊ê稅關所teh抽稅ê所在。

Taⁿ請oa̍t過來後面，續直直看過湖水ê hitpêng ê景緻。Hitê景緻是彼得ta̍kpái 開門 ê時所看見 ê，koh是眾學生所teh回想，論耶穌tī加利利傳教ê故事ê背景。

過去湖ê hitpêng，離有六英里路，有看見Keklahsim人ê 曠野 ê地方；伊ê山坪、山埔，是直直koân到半天。Ta̍kpái耶穌有照常叫講：「Τaⁿ咱過來去hitpêng 岸」，hit時in to̍h開船直直進前到tī chitê所在。伊有tiàmtī chiahê山間ê一所在，thong暝續接來祈禱上帝；也來tú tio̍h hitê hō͘邪神附身 teh 癲狂 ê，有四界khiā起tī墳墓中；也tī一所在，to̍h是有大陣豬落去hitê光光ê山坪，有「走落山坪，chông落海，約量有兩千隻，tī海裡kek 死，」也眾人lóng講是hiahê邪神有入tī hiahê豬。Tī南pêng khah尾面有一个tī偤太ê歷史中出名ê山埔，早前Seselat空身趕緊行到Kinî人Hipek ê bó͘ Ngáek ê布棚，來涼伊嘴乾ê嚨喉，to̍h是chitê所在。Tī北pêng khah尾面，猶原有一个曠野，照流傳是講bat tī一个安息日，耶穌有beh chhōa hiahê厭倦ê學生去歇睏，講：「Lín kakī kah我來去曠野 ê所在，歇睏一時á久。」hit時有五千人tòe伊來得tio̍h食餅，to̍h是tī chitê所在。

Tī hitê山坪ê下面，hitê湖水是親像鏡仝款，有反照hitê全景 tī hitê 清淨ê湖水ê中間。耶穌ê學生lóng是tī chitê湖裡，來thàn食。耶穌mā是慣勢tī chitê所在來坐tī船裡教示眾人，也伊有用神蹟來掠tio̍h chē chē ê魚；猶原是tī chitê所在；學生遇tio̍h對頭風，大家生驚；「kò槳到真艱苦」。Hit時主有tùi hitê烏暗暝行海面來就近in，也是tī chitê所在。又koh主to̍h是in所有看見受釘死 ê，tī伊koh活hit早起，tùi hitê海坪ê一个土角來叫in，hit時約翰有對伊ê同伴講：「是主lah。」彼得一下聽見是主，因為是thǹg腹theh，to̍h用伊ê 討海衫來hâ，跳落海，直直遼水chông去就近伊，mā是tī chitê所在。

請咱ē記得chitê情景，to̍h是有一个鬧熱ê 討海人ê街市，也tī hitê海岸有chē chē隻船，koh tī自然ê山間ê 造作中，有一个藍色ê加利利湖，又koh相離tī khah遠 ê所在，有Keklahsim人ê 曠野 ê地方；親像ánne，咱to̍h ē thang了解tī福音書中所teh講起，論耶穌tī迦百農傳教ê中心故事ê一切ê背景。